Aglutynacja – języki

ps… ł wskazuje nie tylko na przeszły czas ale i na rodzaj gramatyczny…

ps 2 chyba powiem to jakoś jaśniej w filmie, w każdym razie spróbuję

ps 3 i TAK NAJWAŻNIEJSZY JEST WNIOSEK KTÓREGO NIKT NIGDZIE NIE WYCIĄGA. JEDNOCZEŚNIE NIE MÓWIĄC ŻE NP ANGIELSKI RÓWNIEŻ JEST BLIŻSZY AGLUTYNACJI NIŻ FLEKSJI …

ps właśnie… czyli … dlaczego aglutynacja w obecnym świecie wypiera fleksyjność…

i co do tego ma sztuczna inteligencja ….

„Aglutynacja – w terminologii językoznawczej: jeden ze sposobów, za pomocą których w językach naturalnych zachodzi tworzenie form gramatycznych. Polega on na dołączaniu (doklejaniu czy też zestawianiu w zespoły) do rdzenia afiksów (zobacz: afiks), z których każdy pełni tylko jedną, ściśle określoną funkcję. Różni to aglutynację od fleksji (którą można uznać też za pewien podtyp aglutynacji), gdyż końcówki fleksyjne (afiksy fleksyjne) mogą pełnić wiele różnorodnych funkcji, podczas gdy w językach aglutynacyjnych w sensie ścisłym tylko jedną funkcję. Wyróżnia się odpowiednio języki aglutynacyjne (w których głównym sposobem tworzenia form gramatycznych jest aglutynacja) i języki fleksyjne (w których głównym sposobem tworzenia form gramatycznych jest fleksja). Występują także określenia “aglutynacyjność” i “aglutynacja językowa”.

Przeciwieństwem aglutynacji jest fuzja, tj. ścisłe zespolenie między morfemami składającymi się na formę wyrazową.

Etymologia: z łacińskiego rzeczownika agglutinatio (także aglutinatio) – “przyklejenie”, “przyłączenie”, “spajanie”. Od czasownika agglutino, agglutinare – “przylepiam”.

Afiksy aglutynacyjne w prepozycji i postpozycji

Afiksy aglutynacyjne występować mogą tak przed rdzeniem (jako prepozycja), jak i po rdzeniu (jako postpozycja). Przykładem języka aglutynacyjnego z aglutynacją postpozycyjną może być język turecki. Przykładem języka aglutynacyjnego z aglutynacją prepozycyjną może być język suahili (język Afryki wschodniej, z grupy bantu).

Przykładem języka aglutynacyjnego może być język turecki. W języku tureckim wyraz ev oznacza “dom”, wyraz evin oznacza “domu” (-in to sufiks wprowadzający dopełniacz), wyraz evler oznacza “domy” (sufiks –ler wprowadza liczbę mnogą), wyraz evlerin znaczy “domów”.

W ostatnim przykładzie trzeba zwrócić uwagę na monofunkcyjność afiksów. W języku tureckim liczbę mnogą wprowadza się za pomocą sufiksu -ler:-lar, morfem dopełniacza jest natomiast – tak w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej – oddawany za pomocą sufiksu -in. Kontrastuje to z językiem polskim (przykładem języka fleksyjnego), w którym np. końcówka -ów, nierozkładalna morfologicznie, kumuluje w sobie dwie funkcje, wyrażając jednocześnie dopełniacz i liczbę mnogą.

Języki aglutynacyjne

Wśród języków afiksalnych, w których głównym sposobem tworzenia form gramatycznych jest afiksacja, a więc dodawanie afiksów do rdzenia, wyróżnia się języki aglutynacyjne i języki fleksyjne. W językach aglutynacyjnych wyrazy składają się z wyraźnie wyodrębnionych części realnoznaczeniowych (wskazujących na desygnaty wyrazów) oraz z części funkcjonalnych, wskazujących na stosunki między wyrazami w zdaniu. Aglutynacja jest więc w nich głównym środkiem tworzenia form gramatycznych.

Języki aglutynacyjne są bardzo rozpowszechnione wśród języków świata. Zalicza się do nich m.in. języki ugrofińskie, języki azjanickie, języki tureckie, języki polinezyjskie, języki paleoazjatyckie, języki drawidyjskie, języki austronezyjskie, języki austroazjatyckie, języki australijskie, wiele języków afrykańskich (w tym języki bantu), większość języków indiańskich, język koreański i język japoński. Do typu aglutynacyjnego zbliża się także współczesny język chiński (w odróżnieniu od klasycznego języka chińskiego).

Część językoznawców wlicza do języków aglutynacyjnych także języki polisyntetyczne (języki inkorporacyjne). Za podtyp aglutynacji, o ile rozumieć ją szeroko, uznawana może być właściwie także fleksja.

Aglutynacja w języku polskim

Trudno o język czystego typu, z aglutynacją spotkać się można także w wielu językach nieaglutynacyjnych. Występuje ona także w języku polskim, choć nie jest ona w nim głównym sposobem tworzenia form gramatycznych (język polski jest bowiem typowym językiem fleksyjnym). Obecna jest w nim np. w formach czasu przeszłego i trybu przypuszczającego.

Tworząc 3. osobę liczby pojedynczej trybu przypuszczającego w czasie przeszłym (pisałby) lub 3. osobę liczby mnogiej trybu przypuszczającego, w czasie przeszłym (pisaliby) niejako “doklejamy” do rdzenia afiksy, które są wyraźnie jednofunkcyjne. Sufiks -l-:-ł- wskazuje na na czas przeszły (i żadną inną kategorię gramatyczną), sufiks -i- wskazuje (tylko) na liczbę mnogą, sufiks -by (tylko) na tryb przypuszczający. Także w języku polskim występują więc afiksy jednofunkcyjne.